Çağımızda insan sağlığını en çok tehdit eden fazla kilolar yalnızca büyükleri değil artık çocukları da etkilemektedir. Alınan enerjinin harcanan enerjiden daha çok olması sonucu vücutta aşırı yağ depolanması şeklinde kendini gösteren fazla kilolar; çocuğun hareketlerini engelleyerek yaşam kalitesini bozmaktadır. Yine fazla kilolar kalp damar hastalıklarına, hipertansiyona, yağ ve şeker metabolizmasını bozarak damar tıkanıklığı ve şeker hastalığı gibi yaşamı olumsuz etkileyen birçok önemli hastalıklara da başlangıç oluşturmaktadır. Bunlardan daha da önemlisi fazla kilo; çocuğun psikolojisini bozarak onun dış çevreden soyutlanmasına, aile ilişkilerinin bozulmasına ve okul başarısının düşmesine neden olmaktadır.

   Kilo fazlalığının ileri şekli “obezite” olarak adlandırılmaktadır. Obezite en basit deyimle vücutta aşırı yağ birikmesi olarak adlandırılabilir. Aşırı yağ birikimi her yaş grubunda görülmekle birlikte yaşamın ilk yılı,  5-6 yaş arası ve ergenlik öncesi dönemde daha da sık olarak karşımıza çıkmaktadır. Obezite gelişme oranı son yıllarda okul öncesi yaşlarda tüm dünyada giderek artmaktadır. Okul öncesi yaşlarda fazla kilolu olan çocukların %25-40’ında, okul çağında fazla kilolu olan çocukların ise %40-60’ında ileri yaşlarda kilo fazlalığı saptanmıştır.

Vücutta fazla yağ birikmesi yalnızca yakılamayan enerji deposu değildir. Yağ dokusundan kana bazı zararlı maddeler salgılanmakta, bu zararlı maddeler kalp-damar sistemini, hormonal dengeyi ve metabolizmayı olumsuz etkilemektedir.

KİLO FAZLALIĞI ÇOCUKLARDA;

• Glikoz toleransında bozulma
• Tip2 Diyabet (Şeker hastalığı)
• Yeme bozuklukları 
• Yüksek tansiyon
• Uyku bozuklukları
• Solunum ve sindirim sistemi bozuklukları
• Kalp hastalıkları 
• Psikolojik bozukluklar
• Depresyon
• Deri çatlakları                                                          
• Deri enfeksiyonları
• Ortopedik bozukluklar

Ergenlik döneminde ise yukarıdaki bozukluklara ek olarak ergenlik dönemine ait sorunların daha ağır seyretmesine neden olmaktadır.

 Çocuklarda kilo fazlalığının birçok nedeni olmakla birlikte en önemli neden ailedir. 

• Anne ya da babadan birinin fazla kilolu olması çocuğun da fazla kilolu olmasında etkendir. 
• Ailenin aktif olması çocuğun fazla kilolu olmasını engeller. 
• Ailenin beslenme alışkanlıkları çocuğun ileriki yaşlardaki kilosunu etkiler.
• Anne sütü ile beslenme ne kadar uzun sürerse çocuğun fazla kilolu olma olasılığı da o kadar azdır.
• Ailenin fiziksel aktivitesi ne kadar fazlaysa çocuğun fazla kilolu olma olasılığı da o kadar azdır.
• Ailenin sosyoekonomik düzeyi ne kadar yüksekse çocuğun fazla kilolu olma olasılığı o kadar azdır.
• Ailenin eğitim düzeyi ne kadar yüksekse çocuğun fazla kilolu olma olasılığı o kadar azdır.
• Evde yemek pişirilmesi ve çocuğun evde pişen yemekleri yemesi fazla kilolu olma olasılığını azaltır.
• Fastfood restaurantlarından ne kadar çok yemek yenilirse çocuğun fazla kilolu olma olasılığı da o kadar artar.

ÇOCUKLARDA FAZLA KİLO NASIL ANLAŞILIR?

        0-10 yaş grubu çocuklarda fazla kilonun değerlendirilmesi; ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI tarafından doğum kilosuna, doğum boyuna ve yaşına göre oluşturulmuş; boya-göre-kilo eğrileri üzerinden yapılır.

        10-18 yaş arasında ise kilo fazlalığı BEDEN-KİTLE İNDEKSİ (BKİ) denilen bir test ile değerlendirilir. Burada BKİ=Kilo/Boyun metre cinsinden karesidir. Örneğin 11 yaşındaki bir çocukta; kilo = 38 kg, boy = 1,43 m olarak kabul edersek BKİ=38/(1,43) karesi = 18,5 

        BKİ= 20’nin altında ise düşük kilolu, 20-25 arasında ise normal kilolu, 25-30 arasında ise kilolu, 30-40 arasında ise obez, 40 üstü aşırı obez olarak değerlendirilebilir. BKİ 30’un üzerinde olan çocuklar yakında izlenmelidir.

ÇOCUKLARDA KİLO FAZLALIĞINDA DAVRANIŞ BİÇİMİMİZ NE OLMALIDIR?

         Çocuklarda genelde mevcut kilonun korunması hedeflenmelidir.Sağlıklı beslenme ve egzersizle kilo kontrolü sağlanmaya çalışılmalıdır. Çocuk büyüdükçe boy uzayacağı için boya göre kilo zaman içerisinde normale dönecektir. 7 yaş altındaki çocuklarda kilo verdirilmesi asla düşünülmemelidir. 7 yaş üstü çocuklarda  boya göre kilo eğrileri %95 gelişim eğrisi üzerinde ise doktor kontrolünde kilo verdirilmesi çalışmaları yapılabilir.

Çocuklarda öncelikle daha fazla kilo alınmaya engel olunmalıdır. Ancak bu sağlandıktan sonra 7 yaş üzeri çocuklarda kilo kaybına yönelik çalışmalar yapılabilir. Çocuklar erişkinlerden daha farklı olarak aldıkları kalorinin %12′ sini büyüme ve gelişme için kullanırlar. Gereksiniminden daha az besin aldıklarında önce büyüme ve gelişme için kullanılan enerji kısıtlanır ve büyüme durur. Fazla kilolu çocuklarda beslenme planlanırken bu göz önünde bulundurulmalıdır.

ÇOCUKLARDA KİLO KONTROLÜ PLANLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Kilo kontrolünde başarıya ulaşmanın ilk koşulu; çocuk-aile ve doktor işbirliğinin sağlanmasıdır. Bu işbirliği yoksa kilo kontrol programına başlanmamalıdır.

• Kilo kontrolü beyinde başlar. Öncelikle başta aile ve çocuk birlikte kilo kontrol programına hazır mı? Bu kontrol edilmelidir. Çünkü her başarısız deneme bir sonraki denemenin başarı şansını da düşürmektedir. Aile ve çocuk kısa sürede kilo kontrolünü sağlayıp sonra da her şeyden istediği kadar yiyip kilo almayacağını düşünüyor ise; bunun asla doğru olmadığı aile ve çocuğa iyice anlatılmalıdır. BÖYLE BİR KOLAYLIK ASLA YOKTUR. 
• Planlanan beslenme programı uygulanabilir olmalı.
• Çocuğun günlük gereksinimlerini karşılamalı.
• Çocuğun normal büyüme ve gelişmesini sürdürecek bir beslenme programı düzenlenmeli.
• Beslenme programı yeterli kalori ve temel beslenme öğelerini kapsamalı.
• Protein, karbonhidrat ve yağ içeriği bakımından dengeli olmalı. Günlük kalorinin %30’u yağlardan, %50’si karbonhidratlardan,%20’si proteinlerden gelecek şekilde beslenme programı düzenlenmelidir.
• Protein günlük ideal kiloya göre düzenlenmeli ve kilo başına günlük 1,5-2 gramın altında olmamalıdır.
• Çocuğun yaşına, boyuna, aktivitesine ve yaşam koşullarına uygun bir beslenme programı planlanmalıdır.
• Beslenme önerileri kilo kaybından çok; çocuğun sağlıklı yaşam biçimini geliştirmeye yönelik olmalıdır.
• Hedefler gerçekçi seçilmeli. Çocuğu belli bir vücut ağırlığına indirmek yerine sağlıklı beslenmesi ve aktif bir yaşam sürmesi hedeflenmelidir. Hedef kiloya ulaşmak 6  ay -1 yıl hatta 1,5 yıla kadar uzayabilir. Bu süre aile ve çocuğa iyice anlatılmalıdır.

FAZLA KİLOLU ÇOCUKLARDA BESLENMENİN DÜZENLENMESİ

1. Çocuğunuzun neler yediğini 5-7 gün gözleyin. Tüm aldığı besinleri, miktarları ve zamanları ile birlikte not edin. Daha sonra doktorunuzla birlikte bu yenilen besinleri değerlendirin. Nelerin fazla olduğunu ve nelerden vazgeçilebileceğinizi gerçekçi bir şekilde doktorunuzla da konuşarak çocuğunuzla birlikte kararlaştırın.
2. Çocuğunuzun yemeğini tüm aile fertlerinin birlikte olduğu saatlerde aileyle birlikte yemesini sağlayın.
3. TÜM AİLECE YEMEĞİNİZİ YAVAŞ YEMEYE ÖZEN GÖSTERİN. YEMEK HIZLI YENMEMELİ, YEMEĞE BAŞLADIKTAN SONRA DOYMA HİSSİNİN BEYNE ULAŞMASI İÇİN 20-30 DAKİKANIN GEÇMESİ GEREKİR. EĞER YEMEK  BU SÜRENİN ALTINDA BİR ZAMANDA BİTİRİLİRSE DOYMA HİSSİNE ULAŞMADAN GEREĞİNDEN ÇOK GIDA ALINIR. O NEDENLE YEMEK 20-30 DAKİKA GİBİ BİR SÜREYE YAYILMALIDIR. ÇOCUĞUN HER LOKMAYI 20-30-40 KERE ÇİĞNEMESİNİ AİLE ÇOCUĞUN YANINDA DURARAK BİZZAT KONTROL ETMELİDİR. BU KİLO KONTROLÜNÜN EN ÖNEMLİ KISMIDIR VE OLMAZSA OLMAZIDIR. Atalarımız  “LOKMAYI 40 KERE ÇİĞNE” diye boşa söylememişler.
4. Şişmanlatıcı yiyecekleri sınırlandırın. Bunlar kola ve benzeri içecekler, gazozlar, hazır meyve suları, çikolata, gofret, hazır dondurmalar, şeker ve şekerlemeler (yemek şekeri de mümkün olduğunca azaltılmalıdır), pasta, börek, kek, kuruyemiş ve benzerleridir.
5. Karbonhidrat ve yağdan zengin gıdalar sınırlandırılmalıdır. Bunlar; bal, reçel, pekmez, nutella, ekmek, makarna, pilav, börek, mantı, hamur işi tatlılar, sütlü tatlılar, yağ ve yağda kızarmış yiyeceklerdir. Yemekteki yağ azaltılmalı, ek yağ konulmamalıdır.
6. Yemek alışkanlığı düzeltilmeli. Hazır yemek ve fastfood denilen hazır gıdalar kısıtlanmalıdır. Bunlar; pizza, hamburger, patates kızartması, döner ekmek, dürüm, salamlı, sucuklu, sosisli sandviçlerdir. Eğer çocuk çok istiyorsa haftada bir kez bu gıdalardan birini yemesine izin verilebilir.
7. Yemek aralarında kalori bakımından zengin yiyecekler  yenilmemeli. Atıştırma huyundan vazgeçilmelidir.
8. Sık ya da seyrek yemek yenmemeli. Çocuklar günde 3 ana, 3 ara öğün almalı ve günlük alması gereken kalori bu 6 öğüne bölünerek çocuğa verilmelidir. Devamlı bir şey atıştırmak ya da günde 2-3 kez fazla miktarda yemek yemek genelde fazla kilo alımına neden olur. (Ramazan ayında erişkinler 2 öğünde ve fazla miktarda yemek yedikleri için genelde kilo alırlar.)
9. Gece yatmadan önce kalorisi yüksek gıdalar alınmamalı; çünkü bu alınan kalori uykuda hareketsiz olunduğu için harcanmaz ve depo edilir.
10. Besinlerdeki tahıllar, sebzeler ve meyveler arttırılmalı. Meyvelerin şeker miktarlarının yüksek olduğu da unutulmamalıdır.
11. Ekmek alımı kısıtlanmalı. Her öğünde 1 dilim tam tahıl ekmeği yenilebilir. İşlenmiş ürünlerle yapılmış ekmekler yenilmemelidir.
12. Kolalı içecekler, hazır meyve suları, düşük enerjili olsalar bile kısıtlanmalıdır. Çünkü bunlar; tatları nedeniyle diğer tatlı besinlere karşı istek uyandırır. İçecek olarak su, yarım yağlı süt ya da ayran içilmelidir. Meyve suları yerine meyvenin kendisi tüketilmelidir. Hazır meyve suları asla alınmamalıdır.
13. Light ürünler asla tüketilmemelidir. Doygunluk hissi yaratmadıkları için gereğinden çok gıda alımına neden olmakta ve bu da kilo kontrolünü olumsuz etkilemektedir.
14. Enerjisi az olsa bile sakız engellenmelidir. Çünkü sakız salgıları arttırarak yeme isteği uyandırır.    
15. Öğle yemeğini okulda yiyorsa bu engellenmemeli ancak tabağına ekstradan fazla yiyecek almamalıdır. Arkadaşlarının tabağına ne kadar yemek koyuluyorsa onun tabağına da o kadar yemek koyulması sağlanmalıdır. Okul kantininden abur cubur gıdalar tüketilmesi engellenmelidir. Eğer okulda ara öğün alacaksa bu ailenin hazırladığı sağlıklı besinlerden olmalıdır.

FİZİKSEL AKTİVİTE

Çocukluk yaş grubunda çok düşük kalorili diyet kullanamadığımız için harcanan kalorinin arttırılması birincil öneme sahiptir. FİZİKSEL AKTİVİTENİN ARTTIRILMASI; kilo kontrol programında en önemli fakat uygulanması en zor yöntemdir. Eğer çocuk kilo fazlalığını kendi yaşam biçiminde bir sorun olarak görmüyorsa onu harekete geçirmek oldukça zordur. Öncelikle çocuğa kilo fazlalığının yaşam biçimine getirdiği olumsuzluklar ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Fiziksel aktivitenin arttırılmasında ilk kural aktivitenin çocuk için eğlenceli, zevkli ve bir ödül gibi algılanmasının sağlanmasıdır.

Çocukta fiziksel aktivitenin arttırılması tüm aile bireylerinin aktivitelerinin arttırılması ile gerçekleştirilebilir. Çocuk aileden, çevreden, arkadaşlarından ne görürse onları uygular.

1. Çocuğunuzun arkadaşlarını aktif ve hareketli kişiler arasından seçmesini sağlayınız.
2. Televizyon, bilgisayar, tablet, cep telefonları tam olarak kaldırılmalıdır. Eğer bu başarılamıyorsa kullanım süreleri kısıtlanmalıdır. Çocuğun yaşına göre günde en fazla 2-3 kez 30-45 dakika  bunlardan birisini kullanmasına izin verilebilir.
3. Yürüyüş artırılmalı. Kısa mesafelerde araba yerine yürüyüş denenmeli, mümkünse okula yürüyerek gidilmeli. Bisiklet kullanımı özendirilmelidir.
4. Asansör yerine merdiven kullanılmalıdır.
5. Oyun çağındaki ve okul çağındaki çocukların bireysel işlerini kendileri yapması sağlanmalıdır. Örneğin; odasını toplamak, giyinmek, çantasını hazırlamak, ev işlerinde annesine ve babasına yardımcı olmak gibi. 
6. Yalnız başına spordan çok, grup sporlarına katılması sağlanmalıdır. Futbol, voleybol, basketbol, tenis, dans, halk oyunları, judo, karate, tekvando, aikido, toplu yapılan egzersizler, koşular gibi spor aktivitelerine katılması özendirilmelidir. 
7. Öğretmenleri ve arkadaşlarıyla okulda yapılan aktivitelere katılması için ona destek verilmelidir. Örneğin; resim, müzik, tiyatro kursları, izci kampları, okul gezileri gibi. 
8. Çocuğa özel ilgi alanları yaratılmalı, hobileri olmalıdır. Örneğin; spor, müzik, koleksiyon gibi.Herhangi bir uğraşı olmayan çocuk can sıkıntısından sürekli yemeğe yönelir.
9. Egzersiz süresi başlangıçta gün aşırı 15-20 dakika olabilir. Giderek bu süre 30-45 dakikaya kadar uzatılabilir. 
10. Egzersiz sıklığı; ilerleyen günlerde her gün 45-60 dakikaya çıkartılmalı. Bu süre giderek arttırılarak haftada 7 gün ve hatta günde 2 kez 1-1,5 saate kadar çıkartılmalıdır.
11. Egzersiz cinsi; başlangıçta hafif tempoda bir yürüyüş ya da kültür fizik olabilir. Giderek hızlı tempoda bir yürüyüş ya da ileri kültür fizik hareketleri denenebilir.
12. Egzersizi daha zevkli hale getirmek için çocuğunuzun sevdiği müzik eşliğinde siz de çocuğunuzla birlikte egzersiz yapmalısınız.

PSİKOSOSYAL DESTEK

Psikososyal destek; en az diyet ve egzersiz kadar önemlidir. Kilolu olma durumu çocuğun psikososyal durumunu olumsuz etkilemektedir. Aile bireyleri, komşular, çevre, diğer çocuklar ve arkadaşları dış görünüşü nedeniyle kilo fazlalığı olan çocuğu eleştirir, ona sataşır, hatta onunla alay edebilirler. Takım oyunu gibi fiziksel aktivite gerektiren durumlarda iyi performans gösteremeyeceği için çocuk kendini bu tür aktivitelerden uzak tutabilir. Tüm bu olumsuzluklar da çocukta hareketsizliğe yol açarak onun daha fazla kilo almasına neden olabilir. Siz ve çocuğun çevresindeki herkes  çocuğun kilosunu sık-sık gündeme getirmemeli, uğraşlarında ona yardımcı olmalı, yaşamın her alanına onu sokmaya çalışmalıdırlar. Çocuk fazla kilolarından kurtulacağına ancak bunun zaman alacağına inandırılmalıdır. Arkadaşlarıyla kesinlikle kıyaslanmamalıdır.Sık sık birlikte yapılan grup oyunları, geziler, egzersizler, çocuğun kalori harcamasını arttırabileceği gibi ona ruhsal açılım da sağlar.     

ANNE VE BABALARIN ALIŞ VERİŞ YAPARKEN  DİKKAT ETMESİ GEREKENLER

• Aç karnına alışverişe çıkmayın.
• Nelere ihtiyacınız olduğunu belirleyin bir listeye hazırlayın ve marketten yalnızca listenizdekileri alın ve çıkın. Raflardaki yiyeceklerin albenisine kapılmayın.
• İleride bir gün gereksinim olur diye herhangi bir yiyeceği satın almayın.
• Hazır besinlerden çok doğal besinleri almaya özen gösterin.
• Yanınıza yalnızca oluşturduğunuz listedeki yiyecekleri alacak kadar para taşıyın, fazla para taşımayın.

ANNE VE BABALARIN EVDE-MUTFAKTA YEMEK KONUSUNDA  DİKKAT ETMESİ GEREKENLER

• Mutfağa fazla zaman ayırmayın.
• 1-2 Öğünlük yemek yapın. Ne kadar az yemek yaparsanız o kadar iyidir.
• Evde tüketilmeye hazır, şişmanlatıcı yiyecekler bulundurmayın.
• Çocuğunuza sunduğunuz yemeği küçük tabakta, salatasını  büyük tabakta sunun.
• Servis yaptığınız kepçe veya kaşığın küçük olmasına dikkat edin.
• Yemeği tencere ile masaya koymayın. Tüketilecek miktarda  tabaklara koyduktan sonra kalan yemeğin ağzını kapatıp hemen buzdolabına kaldırın.
• Çocuğunuzun yemeğini  yemek odasında  tüm aile bireyleriyle birlikte yemesini sağlayın. Televizyon karşısında yemek yemesine asla izin vermeyin.
• Yemek biter bitmez masadan kalkmasını sağlayın. Yemek masasında oyalanmasına izin vermeyin.
• Tıka basa doyuncaya kadar değil açlığı geçtiğinde yeme işlemini sonlandırmasını sağlayın.

UNUTMAYINIZ Kİ AÇLIK HİSSİ 4 DAKİKA İLE 10 DAKİKA ARASINDA HİSSEDİLİR. BU SÜREYİ ÇOCUĞUNUZA ÇOK İYİ BİR ŞEKİLDE ANLATIN VE BU SÜRE İÇİNDE ÇOCUĞUNUZU OYALAYACAK BİRLİKTE YAPABİLECEĞİNİZ EĞLENCELİ AKTİVİTELER KEŞFEDİN.

Başarı dileklerimle, 

Dr. Yılmaz Bay