LAKTOZ; Anne sütü ve diğer tüm memelilerin sütünde bulunan ve memeli yavrusunun  temel enerji kaynağı olan bir besindir. Tüm memeli sütleri içinde en yüksek laktoz oranı anne sütündedir. İnsanlardaki ileri beyin işlevleri işte bu yüksek laktoz oranı sayesindedir. 

Anne sütü ile alınan laktoz ince bağırsaklarda bulunan laktaz enzimi adı verilen bir enzimle parçalanarak glikoz ve galaktoz adlı iki basit şekere ayrılır ve vücut ancak bu şekerleri enerji kaynağı olarak kullanabilir. 

Laktaz enzimi eksik olduğunda; laktoz ince bağırsaklarda parçalanıp emilemez ve kalın bağırsaklara kadar değişikliğe uğramadan yoluna devam eder. Bu yolculuk sürecinde bağırsaklardan daha fazla su ve vücut için gerekli  bazı maddeleri de  emerek kalın bağırsağa ulaştırır. Laktoz  kalın bağırsaklarda bakteriler tarafından mayalanma işlemine uğrar. Sonuçta ortaya çıkan hidrojen gazı ve asit çocuklarda; gaz, şişkinlik, ishal, bol sulu köpüklü, kötü kokulu dışkılamaya neden olur.

Laktoz eksikliğinin iki çeşidi vardır 

1- Tam laktoz eksikliği

Laktaz enziminin doğuştan hiç olmaması ile karakterize olan bu hastalık çok az görülen genetik bir durumdur. Doğumdan hemen sonra acil özel bakım ve beslenme gerektirir. Daha çok yeni doğan yoğun bakım bölümünü ilgilendirir.

2-Kısmi laktoz eksikliği

Çocuklarda en çok görülen kısmi laktoz eksikliği Türk toplumunun %10-25 gibi büyük bir kısmında görülür. Bu eksiklik Türklerin insanlığa armağan ettiği en büyük buluş olan yoğurdun bulunmasının başlıca nedenidir.

LAKTOZ İNTOLARENSINDA BELİRTİLER

Anne sütü ile beslenen bebeklerde laktaz enzimi eksikliğinin derecesine göre anne sütü alınmasından 30-60-90-120 dakika gibi bir süre içerisinde gözlenen bu belirtiler 

• Şiddetli kramp şeklinde karın ağrısı
• Karında şişlik, gerginlik
• Geğirme
• Mide bulantısı, kusma
• Gürültülü, sarı, bol sulu, bazen yeşil, bol köpüklü, kötü kokulu, gazlı gaita çıkarma
• Gaita içinde sindirilmemiş süt topakları
• Çocuğun bez bölgesinde geçmeyen pişikler 
• İlerleyen olgularda bazen de iştahsızlık ve kilo kaybı görülebilir. 

TANI

Gaitada Reduktan madde araştırılması: Gaitada reduktan madde bakılır. Miktarı >0,5 mg/dL üzerinde ise test pozitif kabul edilir. Ancak anne sütü ile beslenen 4 ay altı çocuklarda dışkı asidiktir ve reduktan made + olabilir. O nedenle bu test küçük çocuklarda yanıltıcı olabilir.

Soluk testi: Çocuğa laktoz içeren bir gıda verildikten sonra nefeste hidrojen gazı ölçülür. Hidrojen gazındaki yüksekliğin derecesine göre laktoz intoleransı tanısı koyulabilir. Ancak 3-4 aylık oluncaya kadar çocuklarda hidrojen gazı yüksekliği gülebilir o nedenle bu test küçük çocuklarda yanıltıcı olabilir.

Bağırsak Biopsisi: Kesin tanı  biopsi denilen bağırsaklardan alınan parçanın mikroskobik incelenmesi ile konulur ancak girişimsel bir işlem olduğu için bu çocukluk yaş grubunda pek önerilmez.

Laktoz tolerans testi: Çocukta açlık kan şekeri ölçülür sonra çocuğa laktoz içeren bir sıvı içirilir. Daha sonra 30-60-90-120 dakikalarda kan şekeri ölçülür. Kan şekeri yükselmiyor ise laktoz intoleransı düşünülür. Ancak bu teste büyük çocuklarda  yapılabilir.

Çocuklarda laktoz intoleransı tanısı; daha çok klinik bulgular ile konulur. Çocuğun yakınması, ailenin gözlemi, gaitadaki değişiklikler, genital bölgedeki pişik gibi belirtilerin doktor tarafında gözlenmesi tanı için çok daha değerlidir. 

TEDAVİ

Laktoz intoleransı tanısı alan ve ANNE SÜTÜ ile beslenen bebeklerde: ANNE SÜTÜ ASLA KESİLMEMELİ VE ANNEYE LAKTOZU KISITLAYAN BİR DİYET VERİLMEMELİDİR.

(Laktoz intoleransı ile çok karışan inek sütü protein alerjisinde; anne sütü kesilmez ancak anneye süt ve süt ürünlerini içermeyen bir diyet programı önerilir.)

Laktaz enzimi eksikliğinin derecesine göre bir tedavi programı  ayarlanmalıdır.

• Anne sütü ile beslenen 4-6 aya kadar olan bebeklerde her emzirmeden önce LAKTAZ enzimi içeren bir ürün doktorun önerileri doğrultusunda bebeğe 4-6 damla verilir. Bu enzim preparatı ısıya duyarlı olduğu için mutlaka buzdolabında saklanmalıdır.
• Mama ile beslenen çocukta laktozsuz bir mama ile beslenmeye devam edilmelidir.
• Anne sütü+Ek besin alan 6 ay üstü çocuklarda; anne sütü ile beslenmeye davam edilir. İnek sütü yerine laktoz yükü daha az olan yoğurt, kefir ya da laktozsuz süt verilebilir. Diğer ek besinler ayına uygun olarak başlanır.

İleri laktoz intoleransı olan daha büyük çocuklar ve erişkinler aşağıdaki yiyecekleri tüketirken de dikkatli olmalıdırlar:

Yoğurt, kefir, peynir gibi gıdalarda bulunan probiotik adı verilen bakteriler bu gıdalardaki laktozu büyük oranda glikoz ve galaktoz adlı 2 basit şekere ayırır. O nedenle bu gıdaların sindirimleri işlenmemiş süte göre daha kolaydır.

Laktoz intoleransı olan kişilerin dikkat etmesi gereken gıdalar:

• Süt
• Tereyağı
• Margarin
• Peynir
• Peynir altı suyu
• Süt tozu
• Kaymak

Krema gibi gıdalar yüksek oranda laktoz içermektedirler. İleri laktoz eksikliği olanlar bu gıdaları tükememelidirler.

Daha az miktarda laktoz içeren gıdalar:

• Her türlü işlenmiş pastane ürünleri, börekler, çörekler, tatlılar
• İşlenmiş kahvaltılık tahıllar, kahvaltılık içecekler
• Hazır patates püreleri ve cipsler
• Hazır çorbalar
• Tüm şekerleme ve işlenmiş çerezler
• Tüm hazır bisküviler, kekler
• Her türlü kremalar
• Bazı ilaçlarda da koruyucu olarak laktoz bulunur.

Laktoz alerjisi olanlar dışarıdan aldıkları tüm ürünlerde; süt, laktoz, peynir altı suyu olup olmadığına bakıp ona göre tüketmelidirler.       

                                                                                                                                          Dr. YILMAZ BAY

            Çocuk sağlığı ve hastalıları uzmanı