Akut Otitis Media (AOM); dış kulak yolu ile iç kulak yolu arasında kalan orta kulak boşluğunu döşeyen mukoza adı verilen döşeyici örtünün iltihaplanmasına Akut Otitis Media (AOM) denir. Dış kulakla orta kulak arasında bulunan orta kulak zarı orta kulak içindeki Örs, Çekiç ve Üzengi kemikleri ile iç kulağa bağlanır. Orta kulak boşluğu östaki borusu adı verilen bir tüple burun ve genize açılır. Orta kulağın havalanması ve temizlenmesi bu tüp ile sağlanır. Normalde orta kulak hava ile doludur. Basit üst solunum yolu enfeksiyonu yapan mikroplar burnu kulağa bağlayan bu Östaki tüpü aracılığı ile burundan orta kulağa geçerek orada enfeksiyona neden olurlar. Orta kulağa geçen mikroplar mukoza denilen iç zarda üreyerek iç örtüyü şişirirler. Bu şişme sonucu östaki borusu tıkanır. Östaki borusu tıkanınca kulağın havalanması bozulur ve kulakta iltihaplı sıvı birikmeye başlar. Östaki borusu tıkandığı için biriken bu sıvı, burun ve genize akamaz. Biriken bu sıvı birikme derecesine göre çocukta; kulak ağrısı, ateş, huysuzluk-huzursuzluk, hatta ilerleyen olgularda dış kulaktan sıvı gelmesi (Perfore Otitis Media) gibi çeşitli belirtilerle karşımıza çıkan orta kulak iltihabı bulgularına neden olmaktadır.    

        Östaki borusu normalde kapalıdır. Yutkunma sırasında burun ve genizde artan basınçla açılır. Burun-boğaz enfeksiyonlarında öksürme, hapşırma, emme, yutkunma, yüksek basınçla sümkürme gibi hareketler östaki borusunun ağzını açarak burun ve genizdeki mikropların orta kulağa geçişini sağlar. Orta kulağa geçen bu mikroplar orta kulakta çoğalarak enfeksiyona neden olurlar.

AKUT OTİTİS MEDİA’NIN NEDENLERİ

         AOM; Çocukların en sık görülen bakteriyel enfeksiyonudur. Özellikle 6 ay-2 yaş arası çocuklarda görülme sıklığı en fazladır. Çocukların %80’i 3 yaşına kadar en az 1 kez AOM geçirirler.

        AOM’nin çocuklarda sık görülmesinin birinci nedeni; çocuklar erişkinlere göre daha sık burun-boğaz enfeksiyonları geçirmektedirler. Geçirilen bu enfeksiyonlarda kolayca Östaki borusu vasıtasıyla kulağa geçerek orada enfeksiyona neden olmaktadırlar.

        AOM’nin ikinci nedeni ise; burundan kulağa giden Östaki tüpü erişkinlere göre daha kısa, daha yumuşak ve daha geniştir. Bu özellikler burun-boğaz enfeksiyonlarının kolayca orta kulağa geçişine neden olmaktadırlar.

        AOM’nin çocuklarda daha sık görülmesinin diğer nedenlerini ise şöyle sıralayabiliriz:

• Doğum ağırlığının küçük olması
• Anne sütünün yeterince alınmaması
• Çocuğun bulunduğu ortamda sigara içilmesi
• Çocuğun biberonla beslenmesi
• Çocuğun yatarak emzirilmesi ya da beslenmesi
• Ev ortamında hijyen kurallarına uyulmaması
• Evde kardeş sayısının çokluğu
• Anne-baba ve kardeşlerde AOM geçirme öyküsü gibi genetik yatkınlığın olması
• Erken çocukluk yaşının sonbahar-kış ya da ilkbahar aylarına gelmesi
• Bağışıklık sisteminin yetersizliği
• Çocuğun yeterli ve dengeli beslenememesi
• Mevsim şartlarına uygun giyinmemek
• Dudak-damak anomalileri
• Doğuştan gelen çeşitli hastalıklar
• Çocukta kronik bir hastalığın olması

        AOM’ye neden olan mikropların %20 si virüslerdir. Bunlar; Respiratuar Sinsisyal Virüs, Adeno Virüs, Rino Virüs, İnfluenza A ve B virüsü gibi virüslerdir. AOM’ye neden olan mikroların %80 i bakterilerdir. Bunlar S.Pneumonia, Haemophilus influenza, Morexalla catarrhalis gibi bakterilerdir.  

        Orta kulak  enfeksiyonu bulaşıcı değildir ancak orta kulak enfeksiyonuna neden olan üst solunum yolu enfeksiyonu bulaşıcıdır. Bulaşan üst solunum yolu enfeksiyonu her çocukta AOM’ye neden olmaz. Her çocuğun mikroba cevabı farklı seyreder. Viral üst solunum yolu enfeksiyonu geçiren çocukların %30-40’ında AOM gelişir.

AKUT OTİTİS MEDİA’DA KLİNİK BELİRTİLER

        AOM; basit bir üst solunum yolu enfeksiyonu sonrası ortaya çıkabilir. Özellikle 2 yaş üstü çocuklarda 2-3 gün süren üşüme, titreme, ateş (hastaların %30-35’inde görülür) burun tıkanıklığı, burun akıntısı, nezle, boğaz ağrısı, baş ağrısı, öksürük, hırıltı, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, halsizlik, iştahsızlık gibi belirtilerden sonra çocuğu uykudan uyandıracak şiddette bir kulak ağrısıyla kendini belli edebilir. 2 Yaş altı çocuklar kulak ağrısını çok net anlatamayabilirler. Bazen huzursuzluk tek başına kulak iltihabı belirtisi olabilir. 2 yaş altı çocuklarda kulak çekiştirme, huysuzluk, uykusuzluk, iştahsızlık da kulak iltihabının en önemli belirtisi olabilir. 2 Yaş üstü çocukların da yaklaşık %20’si kulak ağrısı olmadan da AOM  geçirebilirler. Bazen televizyonun yüksek sesle dinlenmesi ya da yüksek sesle konuşma da kulak iltihabı belirtisi olabilir.

        Orta kulaktaki sıvı kulak zarını dışarı doğru iterek gerginleştirir. Bu gerginleşen kulak zarı çocuklarda kulak ağrısının başlıca nedenidir. Bazen orta kulaktaki enfeksiyon ilerleyerek kulak zarını aşırı gerer, bu gerilme sonucu ağrı çocuklarda en yüksek düzeyde hissedilir ve çocuk çok huzursuzdur. Bazen bu aşırı gerilme sonucu kulak zarı delinir, orta kulaktaki iltihap sıvısı  dış kulak yolundan dışarı akabilir.Buna Perfore Otitis Media denir. Kulak zarı delinince zardaki gerginlik bittiği için kulaktaki ağrı azalır, çocuktaki huzursuzluk biter ancak kulakta iltihap devam etmektedir. Mutlaka doktor kontrolünde tedavi edilmelidir.

AKUT OTİTİS MEDİA’DA TEDAVİ

        AOM’de tedavinin amacı; öncelikle yakınmaların giderilmesi, kulaktaki enfeksiyonun tedavi edilmesi, komplikasyonların ve kalıcı işitme kaybının önlenmesidir.

        Ağrı ve ateş için; ibuprofen ya da parasetamol cinsi aneljezik ve antipretikler kullanılabilir. Kulak ağrısı şiddetli ise; kulak zarına dış kulaktan damlatılan lokal aneljezikler kullanılabilir. Kulak zarı delinmediği sürece çocuklarda antibiyotikli kulak damlaları kullanılmaz. Zeminde alerjik bir tablo varsa antihistaminikler kullanılabilir. Üst solunum yolu enfeksiyonu bulguları şiddetli ise; 2-3 günü geçmeme koşulu ile buruna dekonjestanlı burun damlaları damlatılabilir.

         Kulak iltihabında burun ve genizlerin açılması çok önemlidir. Onun için çocuklarda burun-boğaz enfeksiyonlarında serum fizyolojik dediğimiz tuzlu sulu burun damlalarını her 3-4 saatte bir 4-5 damla bir burun deliğine, 4-5 damla diğer burun deliğine olmak üzere 4-5 gün süre ile çocuğunuzun burnuna damlatabilirsiniz. Doktora gidinceye kadar ibuprofen ya da paracetemol cinsi bir ağrı kesici verebilirsiniz. Ağrı olan kulağa lokal aneljezikli kulak damlası, sıcak havlu, termofor koyabilirsiniz. Çocuğunuzu ağrı olan tarafa yatırmanız da ağrıyı hafifletebilir.

         Kulak zarı delinmişse ya da kulağa tüp takılmışsa; dış kulaktan orta kulağa sıvı kaçmaması için özellikle banyo öncesinde en az 1 ay vazelinli bir pamukla dış kulak yolu kapatılmalıdır. Çocuk havuza ya da denize girecekse; vazelinli pamuk dışında ayrıca başına uygun, kulağı kapayan bir bone de  kullanmalısınız.

AOM’DE ANTİBİYOTİK TEDAVİSİ

        2 yaş altı çocuklarda viral başlangıçlı da olsa hastalığa genelde bakteriler de eklenmiştir. Hastalık daha ağır seyreder ve daha çok yan etkilere neden olabilir. Kulak zarında delinme ve kalıcı işitme kaybı olma oranı daha yüksektir. O nedenle AOM’de 2 yaş altı çocuklarda mutlaka doktor kontrolünde antibiyotik tedavisi gereklidir. Hastalığın durumuna göre doktorunuz 7-10 gün süre ile uygun dozda uygun antibiyotikleri size önerecektir. Önerilen ilaçları; önerilen dozda ve önerilen zaman aralığında kullanmalısınız. Antibiyotik bitiminde çocuğunuzu mutlaka doktorunuza tekrar kontrole götürmelisiniz.

        2 yaş üstü çocuklarda çocuğun klinik durumuna, yakınmaların şiddetine, ateşin durumuna, aile-doktor işbirliğinin durumuna göre doktorunuz antibiyotik tedavisi vermeden de burun açıcılar, aneljezik ve antipretiklerle çocuğunuzu izleyebilir. Gerektiğinde tedaviye antibiyotik de ekleyebilir.

        Çocuğunuzun yakınmaları 48-72 saat içerisinde geçmezse mutlaka doktorunuzu yeniden  ziyaret etmelisiniz. Antibiyotik tedavisinin bitiminde de çocuğunuzun kulağını kontrol ettirerek hastalığın tam olarak geçtiğinden emin olmalısınız. Bazen antibiyotik tedavisinin bitiminde doktorunuz size koruyucu tedavi de verebilir.

TEKRARLAYAN OTİTİS MEDİA

        6 ay içerisinde 3 ve daha fazla kulak iltihabı geçirilmesine Tekrarlayan Otitis Media denir. Böyle durumlarda koruyucu tedavi gerekebilir. Koruyucu tedavide yoğun antibiyotik tedavisi bitirildikten sonra 3-6 ay süre ile düşük dozda antibiyotik tedavisi kullanılabilir. Zeminde alerji varsa alerji tedavisi yapılabilir. Kulak zarına tüp takılabilir. Geniz eti (adenoid) büyük ise alınabilir. Hangi tedavilerin uygulanacağına kontroller sonunda doktorunuz karar verecektir.

OTİTİS MEDİA’DAN KORUNMA

• Çocuklar en az 6 ay tek başına anne sütü almalıdır.
• 6 aydan sonra anne sütüne ek olarak ek gıda başlanmalı ama emzirme 2-3 yaşına kadar sürdürülmelidir.
• Çocuklar yatarak emzirilmemeli ve yatarak beslenmemelidir. Mümkün olduğunca dik emzirilmeli ve beslenmelidir.
• Yalancı meme alan çocuklarda uykuya daldığında yalancı meme ağzından çıkartılmalıdır. Çünkü uyurken yapılan emme hareketleri Östaki borusunun ağzını açarak burun ve genizdeki besin artıkları ve enfeksiyon yapan mikropların orta kulağa geçmesini kolaylaştırmakta  bu da enfeksiyona zemin hazırlamaktadır.
• Nezle, grip gibi enfeksiyonlarda çocuklar şiddetli sümkürmemelidir. Çünkü bu şiddetli sümkürme hareketi östaki borusunun ağzını açarak burun ve genizdeki mikropların orta kulağa geçmesini kolaylaştırmaktadır.
• Çocukların yeterli ve dengeli beslenmesine özen gösterilmelidir.
• Çocuğunda yanında hatta bulunduğu evde kesinlikle sigara içilmemelidir.
• Çocuğun bulunduğu çevre koşulları düzeltilmeli, üst solunum yolu enfeksiyonunu azaltacak önlemler alınmalıdır.
• Çocuğun bulunduğu çevrede temizlik koşullarına özen gösterilmelidir.
• Çocuklar mümkün olduğu kadar kalabalık yerlerden uzak tutulmalıdır.
• Çocuklar mevsim şartlarına uygun giydirilmeli, özellikle soğuk aylarda çocukların giyimine daha çok özen gösterilmelidir.
• Çocuklar mümkün olduğu kadar sıcak aylarda soğutmada çalışan klimadan uzak tutulmalıdır.
• Çocukların sağlık kontrolleri ve aşıları zamanında yaptırılmalıdır. 

DR.YILMAZ BAY

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı